پژوهشكده رويان، رويش دانش و تخصص ايراني
شايد به جرات بتوان گفت كه يكي از بزرگترين افتخارات علمي و تحقيقاتي كشورمان طي سالهاي پس از انقلاب، تاسيس مجموعهاي است كه با كمترين امكانات و در سختترين شرايط با همت جمعي از محققان جوان، نطفه اوليهاش بسته شد. حاصل دانش، تخصص، تلاش و كوشش اين محققان تولد موسسه و سپس پژوهشكده رويان است. روياني كه نام ايران را بارها در دنيا پرآوازه ساخت ...
در دهه 60 بيشترين بيماراني كه براي درمان از ايران خارج ميشدند ابتدا بيماران قلبي و سپس كساني بودند كه از ناباروري رنج ميبردند. در واقع بيماران با مخارج فراوان به كشورهاي غربي رفته و در شرايطي مغاير با فرهنگ ايراني تحت درمان قرار ميگرفتند. بگذريم كه ميزان موفقيت در آن هنگام نيز حداكثر 15درصد بود. بعلاوه هزينههاي گزاف درمان از يك سو و هزينههاي اقامت، رفت و آمد و مترجم از سوي ديگر بر اين بيماران فشار ميآورد.
در چنين شرايطي موسسهاي به نام رويان به همت جمعي از محققان جوان با هدف درمان زوجهاي نابارور در سال 1369 تاسيس شد. در واقع اين مركز دومين مركز درمان ناباروري ايران بود و امروز از موفقترين مراكز علمي و تحقيقاتي كشور است به گونهاي كه دستاوردهاي اين مجموعه متخصص، علمي و پرتلاش در حوزه شبيهسازي با كاربرد فناوري سلول بنيادي، درمان ناباروري و توليد حيوانات دستكاري شده ژنتيكي در بسياري موارد در صدر اخبار افتخارآميز داخلي و خارجي بوده است.
رويان مجموعهاي است كه پس از شروع به كار در يك منزل اجارهاي با شتاب زياد خود را به استانداردهاي جهاني نزديك كرد و در اين راه از حمايت رهبر معظم انقلاب، جمعي از خيرين و ازخودگذشتگيهاي اعضاي هيات علمي و پزشكان خود بهره گرفت تا به مقصود رسيد. به گونهاي كه هماكنون اين مركز جزو فعالترين پژوهشكدههاي جهاد دانشگاهي به حساب ميآيد.
پژوهشكده رويان به عنوان يكي از مراكز پيشرو در ارائه خدمات درمان تا باروري با هدف ارائه اين گونه خدمات و انجام پژوهشهاي بنيادي و كاربردي در زمينه علوم و فناوريهاي كمككننده باروري(ART )با همت زندهياد مرحوم دكتر سعيد كاظمي آشتياني و گروهي از همكاران پرتلاشش تاسيس شد كه توسعه تحقيقات در زمينه باروري و ناباروري، توليد، تكثير و انجماد سلولهاي بنيادي جنيني، اجراي نخستين طرح همانندسازي حيوانات در خاورميانه و ديگر دستاوردهاي بزرگ اين مجموعه حاصل سالها فعاليت پژوهشكده از زمان تاسيساش تاكنون بوده است.
كما اين كه اكنون با گذشت نزديك به 2 دهه اين پژوهشكده توانسته است به يكي از معتبرترين مراكز ارائه خدمات تخصصي و فوقتخصصي در زمينه درمان ناباروري در خاورميانه تبديل شود.
پژوهشكده رويان از سال 1380 با تلاشهاي مخلصانه مرحوم دكتر سعيد كاظمي آشتياني و همكارانش به عرصه تحقيقات سلولهاي بنيادي نيز وارد شد كه اين تحقيقات در سال 1382 به نتيجه رسيد و اين پژوهشكده با توليد سلولهاي بنيادي جنيني نام ايران را در بين 10 كشور برتر دنيا كه به اين فناوري دست يافتهاند قرار داد.
آن مركز به دنبال چندين سال فعاليت پژوهشي در زمينه علوم سلولي در سال1377 موفق به اخذ مجوز از شوراي گسترش دانشگاههاي علوم پزشكي شد.
اكنون با گذشت نزديك به 2 دهه اين پژوهشكده توانسته است به يكي از معتبرترين مراكز ارائه خدمات تخصصي و فوقتخصصي در خاورميانه تبديل شود بهطوري كه علاوه بر هزاران زوج ايراني نابارور سالانه صدها زوج نيز از كشورهاي خاورميانه، اروپا و استراليا براي امور درماني به اين مركز مراجعه ميكنند.
رويان، نامي آشنا براي مراكز باروري دنيا
همان گونه كه پيشتر هم گفتيم تحقيقات مربوط به درمان ناباروري در رويان سال 1369 آغاز شد كه حاصل آن تولد دومين نوزاد حاصل از ميكرو در ايران، اولين نوزاد حاصل از باروري آزمايشگاهي در تهران، اولين نوزاد حاصل از روشهاي تشخيص ژنتيكي پيش از لانهگزيني جنين در ايران و نيز ارائه تمامي خدمات درماني به زوج نابارور با استاندارد بينالمللي حاصل كار رويان بود.
هماكنون حدود 4500 سيكل باروري آزمايشگاهي در سال در اين مركز انجام ميشود كه اگر هزينهاي كه هر زوج براي رفتن به خارج، اقامت و درمان در دهه 60 را 15هزار دلار حساب كنيم هماكنون حدود 70 ميليون دلار در سال صرفهجويي ارزي ميكند.
جالب است بدانيد كه ميزان متوسط موفقيت درمان ناباروري در سال 2000 اروپا 6/16 درصد، در سال 2002 حدود 9/29 درصد و در سال 2003، 6/29 درصد بوده است. در سال 2003 ميزان موفقيت كانادا 31 درصد اعلام شد.
با مقايسه اين درصدها با ميزان موفقيت رويان در درمان ناباروري كه 40 درصد است نشان ميدهد كه ما از كشورهاي غربي عقب نماندهايم. ميزان موفقيت بالا و نزديكي راه و مسائل مذهبي و فرهنگي باعث هجوم بيماران از كشورهاي حوزه خليج فارس و همسايگان شمالي به اين مركز شده و همچنين ايرانيان مقيم كشورهاي اروپايي، آمريكايي و استراليا براي درمان خود به اين مركز مراجعه ميكنند.
در ميان كشورهاي اسلامي، ايران تنها كشوري است كه اهداي گامت، جنين و رحم جايگزين را انجام ميدهد. بعلاوه پژوهشكده رويان تحقيقات وسيعي پيرامون مسائل شرعي، اخلاقي، عرفي، حقوقي، اجتماعي و رواني مربوط به اين گونه روشها انجام داده و نتايج آنها را به صورت مقالات و سخنرانيها در سراسر جهان ارائه كرده است.
اين تحقيقات با دامنهاي وسيع هنوز هم در حال انجام بوده و پيوندي بين حقوقدانان، فقها، متخصصان علوم اجتماعي و پزشكان برقرار كرده است. نياز به پيگيري فرزندان حاصل از روشهاي آزمايشگاهي نيز رويان را وادار به شروع تحقيقات روي وضعيت جسمي و رشد و نمو اين كودكان نمود و مركز پايش رشد جهاد دانشگاهي بدين منظور تاسيس شد.
جشنواره و كنگره بينالمللي رويان نيز هر سال محيطي را براي رد و بدل اطلاعات به روز باروري و علوم سلولي بين برجستهترين اساتيد دنيا و محققان داخلي و خارجي ايجاد ميكند. اين كنگره در تقويم انجمنهاي بينالمللي ثبت شده و جزو وقايع مهم علمي دنيا به حساب ميآيد.
آغاز تحقيقات سلولهاي بنيادي در كشور
گروه پژوهشي سلولهاي بنيادي پژوهشكده رويان فعاليت خود را در سال 69 به كوشش متخصصان اين علم در زمينه توليد و تمايز سلولهاي بنيادي جنيني و بالغ آغاز كرد و در حال حاضر تحقيقات متعددي را پيرامون تمايز سلولهاي بنيادي جنيني، بالغ و خون بندناف به ساير سلولهاي اختصاصي با اهداف پژوهشي و درماني، توليد موشهاي ترانسژن، مهندسي بافت، توليد ردههاي جديد سلولي و پيوند سلولهاي بنيادي به انجام رسانده است.
اين گروه با جلب نظر كارشناسان و متخصصان آگاه در اين زمينه و مشاركت ساير مراكز تحقيقاتي، قدمهايي را در جهت استفاده از سلولهاي بنيادي در درمان برخي بيماريهاي انساني برداشته است.
در همين راستا محققان پژوهشكده رويان موفق به توليد 6 رده سلولهاي بنيادي جنيني انساني و ثبت آنها در انجمن بينالمللي تحقيقات سلولهاي بنيادي، توليد 8 رده سلولهاي بنيادي جنيني موشي در سالهاي آغازين، تمايز سلولهاي بنيادي جنيني انساني به سلولهاي عصبي، قلبي، مولد انسولين و كبدي و تمايز سلولهاي بنيادي بزرگسال انساني به سلولهاي غضروفي و استخواني شدند.
از ديگر دستاوردهاي رويان در زمينه سلولهاي بنيادي نيز ميتوان به مواردي چون استفاده از سلولهاي بنيادي خونساز مغز استخوان بيماران براي ترميم قلب مبتلايان به سكته قلبي، كشت و تكثير سلولهاي بنيادي ليمبال چشم جهت درمان آسيبهاي گرمايي، شيميايي و فيزيكي به قرنيه چشم، پيوند سلولهاي بنيادي به كبد، جداسازي سلولهاي بنيادي مزانشيمي از مغز استخوان و تمايز آنها به سلولهاي استخواني و غضروفي، راهاندازي بانك خصوصي سلولهاي بنيادي خون بندناف، مطالعه پيوند سلولي به مدلهاي حيواني ضايعه نخاعي و تعيين نقشه پروتئيني سلولهاي بنيادي جنيني انساني اشاره كرد.
تولد حيوانات شبيهسازي شده
از ديگر دستاوردهاي مهم رويان ميتوان به توليد حيوانات شبيهسازي شده اشاره كرد. در واقع ادامه روش شبيهسازي حيوانات رسيدن به توليد موجودات ترانسژن يا تراريخته است. اين به اين معني است كه ژن خاصي به جنين دام انتقال يابد تا پس از به دنيا آمدن آن جنين، به علت داشتن آن ژن، پروتئين خاص مورد نظر ما را در شيرش توليد كند. فرض كنيد گاوي وجود داشته باشد كه در شيرش انسولين توليد كند، با داشتن اين گاو ميتوان مقادير زيادي انسولين با قيمت پايين توليد كرد و به بازار عرضه كرد.
در اين راستا پژوهشكده رويان موفق به توليد اولين گوسفند، گاو و بز حاصل از باروري خارج رحمي و بلوغ آزمايشگاهي تخمك و همچنين اولين گوسفند شبيهسازي شده شد. اولين گاو شبيهسازي شده نيز به دنيا آمد ولي متاسفانه 10 دقيقه بعد از تولد از بين رفت. البته اين مطالعات همچنان با جديت ادامه دارد.
رويانا به دنيا آمد
رويانا اولين گوسفند زنده شبيهسازي شده در خاورميانه است، كه حاصل تلاش شبانهروزي و بيوقفه پژوهشگران و محققان پژوهشكده رويان بود. رويانا در 8مهر 1385هجري شمسي در پژوهشكده رويان پايگاه تحقيقات اصفهان متولد شد. اين گوسفند شبيهسازي شده پس از پشت سر گذاشتن مشكلات موجود در حين زايمان و بعد از آن، هماكنون مانند ساير گوسفندان افشاري در گله زندگي عادي و خوراك معمول را دارد.
پژوهشكده رويان پايگاه تحقيقات اصفهان پس از بهپايان رساندن پروژه عظيم شبيهسازي رويانا، پروژههاي ديگري نيز در برنامههاي مطالعاتي خود قرار داده است كه ازجمله اين پروژهها توليد گاو تراريخته از طريق فرآيند شبيهسازي براي توليد پروتئينtPA در شير گاو است كه حاصل اين پروژه توليد دارو براي درمان بسياري از بيماريها و بينيازي كشور از واردات دارو است.
افتتاح اولين مركز سلول درماني
اخيرا نيز پژوهشكده رويان موفق به افتتاح اولين مركز سلول درماني و اولين بانك خون بندناف شد. اين مركز، خدمات خود را در 3 بخش ارائه ميدهد. در بخش اول با همكاري مراكز باليني مطالعات كارآزمايي باليني در زمينه سلول درماني را انجام ميدهد كه در اين بخش در حال حاضر روي بيماريهاي قلب، زخم اندام تحتاني، كبد و چشم فعاليت ميكند.
در بخش دوم مركز، ارائه خدمات به بيماران را به صورت سرپايي انجام ميدهد كه استفاده از پيوند سلولهاي رنگدانه در افراد مبتلا به لكو پيس از آن جمله است و بالاخره در بخش سوم مركز، خدمات مربوط به بانك سلولهاي بنيادي خون بندناف را به صورت عمومي در دستور كار خود دارند.
در عين حال اولين بانك خون بندناف رويان نيز با هدف دسترسي عمومي به اين بانك راهاندازي شده است تا افرادي كه توانايي مالي براي استفاده از بانك خصوصي خون بندناف را ندارند بتوانند از خدمات اين مركز استفاده كنند.
رويشي كه متوقف نميشود
رويان به همت محققان و پژوهشگرانش متولد شد، با وجود تمام مشكلات به كارش ادامه داد و توانست در قلب يافتههايش باقي بماند و با دستيابي به دانش و فناوري روز دنيا در زمينه سلول بنيادي، شبيهسازي و درمان ناباروري نام ايران را به دفعات در دنيا پرآوازه سازد.
هماكنون اين مجموعه علمي - تحقيقاتي كه خود به مرحله توليد علم رسيده است نيازمند حمايت است و توجه و باور مسوولان و آناني را كه دغدغهشان گام زدن كشورمان در مسير توسعه علمي است ميطلبد.
با بهرهگيري از تكنيك جديد شبيه سازي
گونههاي در حال انقراض جانوري نجات مييابند
باورتان ميشود نخستين ايده جدي در ارتباط با شبيه سازي حيوانات در حال انقراض را استيون اسپيلبرگ در فيلم پارك ژوراسيك در ذهن محققان مهندسي ژنتيك زنده كرد؟
از حدود 14 سال پيش تاكنون، دانشمندان در سراسر دنيا به دنبال دستيابي به تكنيكهاي شبيه سازي جانداران گوناگون از باكتريها گرفته تا گياهان و جانوران و البته در آيندهاي نه چندان دور انسان كامل بوده و هستند. موفقيتهاي به دست آمده طي اين مدت جهانيان را شگفت زده كرده و البته همچنان اين روند تداوم دارد.
گروهي از دانشمندان اسكاتلندي تكنيك جديدي از شبيه سازي موجودات زنده را ابداع كردهاند كه ميتواند راهي به سوي نجات حيوانات روبه انقراض بگشايد. مسلما اين تكنيك جديد ميتواند تحولي نو در عرصه شبيه سازي و توليد مثل كرگدن سفيد شمالي ايجاد كند.
گفتني است تعداد نمونههاي باقيمانده از اين پستاندار رو به انقراض كه بهصورت آزاد زندگي ميكنند بيش از 10 مورد است. به همين منظور دانشمندان اسكاتلندي اعلام كردند، ژنهاي اين كرگدن نادر را براي آزمايش اين تكنيك جديد شبيه سازي مورد آزمايش قرار ميدهند.
برنامهريزي دوباره سلولها
در اين تكنيك، سلولهاي پوست حيوان در آستانه انقراض با جنينهاي يكي از خويشاوندان آن كه كرگدن سفيد جنوبي است (گونهاي كه هنوز در معرض خطر قرار نگرفته)، تركيب ميشود. در واقع سلولهاي كوچك پوست كرگدن سفيد شمالي با استفاده از شكلي از مهندسي ژنتيك به سلولهاي جنيني تبديل ميشوند.
در حقيقت اين تكنيك، از فناوري برنامه نويسي دوباره سلولهاي بافت هدف و تبديل آنها به سلولهاي بنيادي جنيني استفاده ميكند. اين سلولها در يك بافت ويژه بدن توسعه مييابند و به سلولهاي ژرمينال تبديل ميشوند. سلولهاي ژرمينال منشأ تخمك و اسپرم هستند.
نتيجهاين فرآيند، جانوري خواهد شد كه تركيبي از سلولهاي هر دوگونه را دارد. اين محققان فرضيهاي ارائه كردهاند كه بر اساس آن بعضي از اين سلولها ميتوانند رشد كنند و به مرحلهاي برسند كه اسپرماتوزوئيدها و تخمكهايي توليد كنند كه همه آنها شبيه به كرگدن سفيد شمالي باشند و بهاين ترتيب اين حيوان روبه انقراض نجات يابد.
اگر اين آزمايش با موفقيت انجام شود، اين زيست شناسان اميدوار خواهند شد، بتوان با كمك اين تكنيك سطح وسيعي از گونههاي ديگر در حال انقراض را نجات داد.
باغ وحش منجمد
باورتان ميشود كه در شرايطي خاص، امكان اين وجود داشت كه سلولهاي دايناسورهاي ماقبل تاريخ را در باغوحش منجمد شده در حالت حيات نگهداري كرد؟ نزديك به 3 سال پيش بود كه يك موسسه تحقيقاتي در امريكا به نام آدوبان گونههاي حيواني در معرض خطر انقراض را شبيه سازي كرد.
از جمله نخستين حيوانات شبيه سازي شده در اين موسسه با استفاده از تكنيك انتقال جنين ميان گونهها،يك گربه وحشي آفريقايي بود كه با لقاح مصنوعي از يك گربه خانگي به دنيا آمد.گونه بعدي شبيهسازي شده در اين مركز، مرغ ماهيخوار ميسي سي پي بود كه شمار آن در حيات وحش به كمتر از 200 عدد كاهش يافته است. به اين وسيله نسل تازهاي از آنها به وسيله لقاح مصنوعي پرورش يافت و بار ديگر به زيستگاه طبيعيشان بازگردانده شد.
احداث نخستين بانك ژنوم حيات وحش ايران
در ماههاي ابتدايي سال گذشته بود كه واحد اصفهان پژوهشكده رويان از تاسيس نخستين بانك ژنوم حيات وحش ايران در راستاي حفظ گونههاي در حال انقراض، با همكاري سازمان حفاظت محيط زيست خبر داد.
در واقع موفقيت پژوهشكده رويان در راستاي توليد گوسفند شبيهسازي شده و همكاري آن با سازمان محيط زيست استان، موجب شد پژوهشگران اصفهاني بتوانند بانك ژنوم و فايل ژنتيكي در استان اصفهان را در گونههاي منقرض شده، در حال انقراض و آسيب ديده، به طور كامل تجهيز كنند.
از مهمترين فعاليتها و مزاياي مرتبط با بانك ژنوم ميتوان به اين موارد اشاره كرد:
شناسايي تمام گونههاي جانوري موجود در هر كشور و گونههاي جانوري هر منطقه، استان و شهرستان و ميزان تراكم نسبي آنها، معرفي ويژگيهاي فيزيولوژيكي، ژنتيكي و محيطي رفتاري هر گونه، انجام مطالعات كاربردي براي تعيين شباهتهاي ژنتيكي، توليدمثلي و انجام مطالعات اوليه براي ايجاد بانك ژنوم گامت (تخمك و اسپرم) در جهت بهبود پتانسيل تكثير طبيعي يا آزمايشگاهي اين جانوران در واقع ساخت بانك ژنوم سنگ بنايي است كه ميتواند نهتنها گونههاي ارزشمند ايراني را تحت حمايت خود قرار دهد، بلكه دايره`المعارف جامع و ارزشمندي را به آيندگان تقديم كند.
يك دنياي واقعي با شبيهسازي حيوانات
از ديگر مزاياي تكنيك شبيهسازي سلولهاي حيواني اين است كه به ما اجازه ميدهد، گونههايي از موجودات زنده را كه در خطر انقراض قرار دارند نجات دهيم.از اهداف شبيهسازي در آزمايشگاههاي كشورهاي مختلف ميتوان به امكان بازيابي جواني، كمك به پيشگيري از حملات قلبي، استفاده از سلولهاي بنيادي براي ترميم سلولهاي مغز و بافتهاي سوخته، درمان نازايي، درمان ژنهاي معيوب، درمان سرطان و كاربردهاي محرمانه نظامياشاره كرد.
از معايب اين روشها اين است كه دانشمندان هنوز به حيات طولاني مدت و سلامت حيوانات شبيهسازي شده اطمينان ندارند؛ زيرا سلولهايي كه عمر بالايي دارند و در معرض اشعه تيمار ميشوند، ممكن است حاوي جهشهاي مضر در ژنوم شوند. بعضي متخصصان معتقدند با وجود اين كه گلههاي يكسان حاصل از شبيهسازي توليد مناسبي خواهند داشت، اما به علت كاهش شديد تنوع، امكان هر نوع نتايج غيرقابل پيش بيني وجود خواهد داشت.
فراموش نكنيد آمارها نشان ميدهند، احتمال موفقيت در همانندسازي در بهترين حالت 5 الي 10 درصد است و حدود 75درصد شبيهسازي در 2 ماه اول زندگي از بين ميروند. دستيابي به تكنيكهاي اين روش به دست سودجويان و فرصبطلبان نيز تهديدي جدي و نگرانكننده ديگري است كه ميتواند جهان را با نابودي مطلق روبهرو كند.
بنابراين به نظر مي رسد تا رسيدن به بهره مندي از مزاياي شبيهسازي حيوانات فاصلهاي طولاني پيش رو داريم .
سایت پژوهشکده:
http://www.royaninstitute.org/mainfarsi.htm
http://www.royaninstitute.org/cmsen
دنياي حرفه و فن www.herfe-rszy.blogfa.com
منبع: روزنامه جام جم، پونه شيرازي
برچسبها: پژوهشکده رویان, تاریخچه, باروری, ایران