در سراسر دوره جواني بدن از اين مواد معدني براي توليد استخوان استفاده مي‌كند. اگر شما كلسيم كافي دريافت نكنيد يا بدنتان كلسيم كافي از رژيم غذايي جذب نكند، توليد استخوان و بافت‌هاي استخواني ممكن است دچار مشكل جدي شوند. با بالا رفتن سن ممكن است كلسيم و فسفات از استخوان‌ها به داخل بدن جذب دوباره شوند و بافت‌هاي استخوان را سست‌تر و ضعيف‌تر كند. اين امر مي‌تواند به تردي و شكنندگي استخوان‌ها منجر شود و حتي بدون ايراد صدمه آنها را براي شكستگي‌ها مستعدتر كند. معمولا اين ضايعات بتدريج طي سال‌ها رخ مي‌دهد.بسياري مواقع شخص پيش از آگاه شدن از وجود اين بيماري يك شكستگي خواهد داشت. با بروز چنين اتفاقي معلوم مي‌شود بيماري در مراحل پيشرفته خود و آسيب جدي است. علل عمده پوكي استخوان افت استروژن در زنان به هنگام يائسگي و افت تستسترون در مردان است. زنان بويژه بالاي 50 سال غالبا بيشتر از مردان پوكي استخوان مي‌گيرند.

محدود شدن به بستر، سرطان استخوان، نشانگان كوشينگ، فزوني سطوح كورتيكو‌استروئيد ناشي از مصرف جاري داروهاي آسم،التهاب مفاصل يا پوست، پركاري تيروئيد و پركاري پارا تيروئيد از علت‌هاي ديگر پوكي‌استخوان است.

زنان سفيدپوست بويژه آنهايي كه سابقه پوكي استخوان فاميلي دارند، در معرض خطر هستند. ديگر فاكتورهاي ريسك شامل اين موارد است:

فقدان دوره‌هاي قاعدگي، مصرف زياد الكل، يائسگي زودرس، اختلال خورد و خوراك، وزن پايين بدن، استعمال دخانيات، كلسيم بسيار كم در رژيم غذايي و برخي تجويزات دارويي از جمله استروئيدها و داروهاي ضد حمله(صرع.)

علائم پوكي استخوان را بشناسيد

در مراحل اوليه بيماري نشانه‌هاي بيماري وجود ندارد. علايم پوكي استخوان دير بروز مي‌كند و شامل: درد يا التهاب استخوان، شكستگي‌هاي مچ يا لگن(معمولا اولين نشانه)، كوتاه شدن قد با گذشت زمان، درد پشت ناشي از شكستگي استخوان‌هاي ستون فقرات، درد گردن ناش از شكستگي استخوان‌هاي ستوان فقرات و خميدگي وضع اندامي مي‌شود.

به طور كلي براي آن كه پيش از بروز علايم بيماري، پوكي استخوان تشخيص داده شود، از روش‌هاي مختلفي همچون تست تراكم مواد معدني استخوان (خصوصا چگالي‌سنجي يا اسكنDEXA كه ميزان مواد استخوان را مي‌سنجد) كمك گرفته مي‌شود. اين آزمايش استاندارد طلايي براي ارزيابي پوكي استخوان به شمار مي‌رود.

تست سي تي اسكن ستون فقرات نيز مي‌تواند فقدان تراكم معدني استخوان را نشان دهد. اين آزمايش تشخيص كمي‌ مي‌تواند تراكم استخوان را ارزيابي كند؛ اما قابل دسترس نيست و از اسكنDEXA گران‌تر است.

همچنين تست اشعه ايكس ستون فقرات يا لگن(در موارد جدي) ممكن است شكستگي يا اضمحلال استخوان‌هاي فقرات را نشان دهد.هرچند راديوگرافي ساده استخوان‌ها در پيش‌بيني فردي كه به احتمال زياد پوكي استخوان دارد، خيلي دقيق نيست.

در نهايت تست كلسيم ادراري هم مي‌تواند برخي شواهد گردش و جابه‌جايي افزايش يافته استخوان را در حد محدود فراهم كند. البته تعدادي از تست‌هاي جديدتر هم در مراكز مختلف انجام مي شود. بنابر اين بهتر است از پزشكتان بخواهيد بهترين آزمايش را براي شما معرفي كند.

تا دير نشده به فكر درمان باشيد

اهداف درمان پوكي استخوان شامل: كنترل درد مرتبط با بيماري، كند كردن يا توقف زوال استخوان و پيشگيري از شكستگي‌هاي استخوان از طريق به حداقل رساندن احتمال خطر افتادن مي‌شوند كه به اين منظور درمان‌هاي مختلفي از جمله تجويزات دارويي گوناگون براي پوكي استخوان وجود دارند.

بيسفسفونات‌ها: نوعي دارو هستند كه هم براي پيشگيري و هم درمان پوكي استخوان پس از يائسگي زنان استفاده مي‌شوند و مصرف آنها از راه بلع دهاني و معمولا روزي يك‌بار يا برخي افراد هفته‌اي يك‌بار است. اثرات جانبي آنها عموما خفيف و شامل ناراحتي معده و تحريك مري است. چون اين مواد مشكل جذب مي‌شوند، بايد با معده خالي مصرف شوند. حداقل نيم ساعت پس از مصرف دارو نبايد دراز بكشيد يا غذا و آشاميدني(بجزآب) بخوريد.دكترتان ممكن است مصرف مكمل‌هاي كلسيم و ويتامين دي را نيز سفارش كند.

كلسيتونين: دارويي است كه نرخ زوال استخوان را كند مي‌كند و درد استخوان را تخفيف مي‌دهد. اشكال دارويي آن اسپري دماغي يا تزريق است. اثرات جانبي اصلي آن تحريك و سوزش‌ بيني (اسپري) و حالت تهوع (فرم تزريقي) است. در حالي كه زوال استخوان را كند مي‌كند و خطر شكستگي را كاهش مي‌دهد، از بيسفسفونات‌ها تاثير كمتري دارد.

تمرينات ورزشي را فراموش نكنيد

تمرينات منظم و با قاعده مي‌تواند احتمال شكستگي‌هاي استخوان مرتبط با پوكي استخوان را كاهش دهد. برخي تمرينات توصيه شده عبارتند از: تمرينات با بار وزن بدن، ‌قدم زدن، آهسته دويدن و تنيس، تمرين‌ با وزنه، نوارهاي كششي، تمرينات تعادل تاي چي،يوگا، دوچرخه‌هاي ثابت، ماشين‌هاي پايي، قدم زدن و آهسته دويدن. البته بايد از تمرين‌هايي كه خطر افتادن داشته باشد، احتراز كرد.

تغذيه سالم راز دوري از پوكي استخوان

شما بايد از رژيمي ‌كه مقادير مناسب كلسيم، ويتامين دي و پروتئين را تامين كند، پيروي كنيد.هرچند اين كار به طور كامل زوال استخوان را متوقف نمي‌كند؛ اما دسترسي به ذخيره موادي را كه بدن براي تشكيل و حفظ استخوان‌ها استفاده مي‌كند، تضمين مي‌كند. غذاهاي پركلسيم از جمله شير كم چرب، ماست، بستني، پنير، ماهي آزاد، ساردين‌ها و سبزيجات برگ‌دار نظير اسفناج رژيم غذايي سودمندي است. پزشكتان ممكن است مكمل‌هاي كلسيم و ويتامين دي توصيه كند. ويتامين دي به بدن براي جذب كلسيم كمك مي‌كند.

پيشگيري يك اصل است

پيشگيري و مراقبت از افتادن و رفتارهاي فيزيكي پرخطر حياتي است.براي كاهش دادن احتمال خطر شكستگي‌ها از توصيه‌هاي غيرپزشكي و پريدن‌ها و جابه‌جايي اثاثيه اجتناب كنيد.كفش‌هاي مناسب بپوشيد، روزهاي برفي تنها قدم نزنيد و در حمام مراقب باشيد.

آنچه نبايد فراموش شود، اين نكته مهم است كه براي درمان كردن خود پوكي استخوان عمل جراحي وجود ندارد. هرچند شيوه‌اي به نام ورتبروپلاستي مي‌تواند براي درمان شكستگي‌هاي كوچك در ستون فقرات ناشي از پوكي استخوان استفاده شود. اين روش همچنين مي‌تواند به تقويت استخوان‌هاي ستون فقرات كه به سبب شكسته شدن ضعيف شده‌اند نيز كمك كند. روش كار به اين شكل است كه ماده‌اي چسبي با درجه سخت شدن سريع به داخل نواحي شكسته يا ضعيف شده تزريق مي‌شود. شيوه مشابهي به نام كايفوپلاستي، بالن‌هايي را براي باز كردن فضاهاي مورد نياز تزريق چسب به كار مي‌برد كه در خلال كار برداشته مي‌شوند.

مقاله ۲ - نقش تغذیه در پیش گیری از پوکی استخوان

پوکی استخوان یا استئوپوروز حالتی است که در آن استخوان شکننده شده و احتمال شکستگی با ضربات کوچک افزایش می یابد . پوکی استخوان از گرفتاری های شایع ، در جوامع بشری است ، که بعد از سن 35 سالگی روند آن در انسان آغاز می شود. حدود نیمی از زنان مسن تر از 45 سال و 90درصد زنان مسن تر از 75 سال به بیماری پوکی استخوان مبتلا می شوند. مردان مسن نیز به پوکی استخوان دچار می شوند که البته میزان ابتلای آنان کم تر از زنان است. به طور تقریبی از هر 3 زن یک نفر و ازهر دوازده مرد یکی به پوکی استخوان دچارمی شوند . این امر در سال ، منجربه ده ها هزار شکستگی ناتوان کننده ، در مبتلایان می شود که متاسفانه تعداد اندکی از مبتلایان به پوکی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند .

این شکستگی ها به طور عمده دراین نواحی رخ می دهد : گردن ، استخوان ران ، مهره های ستون فقرات و استخوان های مچ دست ، حتی گاهی شکستگی های خود به خود مهره ها ، گردن و استخوان ران هم دیده می شود.

می توان بافت استخوانی را به زبان ساده به صورت زیر تقسیم کرد: استخوان انسان همانند یک ساختمان است که دارای اسکلت بندی ، دیوار چینی و ملات بین آجرهاست. اسکلت این استخوان ها از رشته های قوی و محکمی به نام رشته های کلاژن تشکیل شده که مابین رشته ها را املاح کلسیم پرمی کند. همچنین از آنجا که استخوان ، بافتی زنده است ، محتوی مقدار زیادی سلول های جوان و بالغ استخوانی است که وظیفه ساختن بافت استخوان ها را به عهده دارند.

پوکی استخوان عارضه ای است که با بالا رفتن سن به وجود می آید ، در نتیجه از استحکام بافت و املاح استخوانی کم شده و از مقاومت آن کاسته می شود. استخوان انسان در دوران کودکی از خاصیت ارتجاعی برخوردار است و تحمل فشار زیاد را دارد و به تدریج سفت و محکم می شود ، این مسئله در سن 20 سالگی به اوج خود می رسد ، بین سن 20 تا 35 سالگی استحکام استخوان ها به همان قوت باقی می ماند. به همین دلیل ضربات شدید ، مثل تصادفات می تواند منجر به شکستگی استخوان شود. اما از این سن به بعد ، به تدریج و با سرعتی کم ، از تراکم استخوان ها کم شده و با بالارفتن سن ، پوک می شوند. در زنان، بعد از سن یائسگی به علت توقف ترشح هورمون های زنانه و نقش مهم این هورمون ها در استحکام استخوان ها ، شیوع پوکی استخوان زیادتر می شود.

چه کسانی در معرض پوکی استخوان قرار دارند؟

به طور تقریبی و با احتمال زیاد همه ما در معرض پدیده ناخوشایند پوکی استخوان قرار داریم.

·افراد مسن در معرض ابتلای بیشتری قرار دارند.

·عارضه پوکی استخوان در نزد خانم ها بعد از سن یائسگی بسیار شایع و زنان ، بیش از مردان به پوکی استخوان مبتلا می شوند ، به ویژه اگر یائسگی زودرس در خانم ها ایجاد شده باشد.

·تحرک بدنی و ورزش ، باعث استحکام استخوان ها در هر سنی می شود. عدم تحرک و استراحت زیاد باعث تحلیل و پوکی سریع استخوان ها می شود و شکستگی استخوانی را بیشتر می کند.

·گاه پوکی استخوان در برخی ازخانواده ها بیشتر دیده می شود. همچنین در بعضی از نژادها مثل بعضی از نژادهای آسیایی این پوکی بیشتر است.

·تغذیه ، نقش مهمی در پوکی استخوان به عهده دارد. افرادی که کلسیم کافی در رژیم غذایی آنها وجود ندارد و یا ویتامینDکافی دریافت نمی کنند، در معرض ابتلا بیشتری هستند.

· همچنین نتایج حاصل از مصرف سیگار و قهوه زیاد هم ، در پوکی استخوان ثبت شده است.

کسانی که خود سیگار می کشند، یاهمنشین سیگاری هاهستند، در معرض پوکی استخوان زودرس قراردارند و زنانی که سیگارمی کشند، دچار پوکی استخوان شدیدتری هستند.

· استفاده طولانی از کورتن ها و یا داروهای ادرارآور، می تواند باعث پوکی استخوان شود. البته قابل ذکر است که مصرف یک یا چند آمپول کورتن در سال چنین اختلالی را ایجاد نمی کند.

· افرادی که از بعضی اختلالات هورمونی مشخص رنج می برند ، مثل پرکاری تیروئید وپارا تیروئید، کم کاری غددجنسی و بیماری کوشینگ در معرض ابتلای بالاتری به پوکی استخوان هستند.

 آیا پوکی استخوان علامتی دارد؟

متاسفانه باید گفت پوکی استخوان قبل از بروز عوارض آن علامتی ندارد.علائم هنگامی ایجاد می شود که شکستگی اتفاق افتاده باشد. درد ناگهانی و شدید درستون فقرات ، می تواند از علائم شکستگی های ستون فقرات باشد. ممکن است شکستگی مهره ، بدون درد اتفاق افتد و به صورت خمیدگی ستون فقرات و کاهش قد بیماردیده شود. اگر چه عکس برداری با اشعه ایکس به تشخیص شکستگی کمک می کند ، ولی برای تشخیص زودرس آن روش مناسبی نیست . پس بهتر است کلیه افرادی که درمعرض خطرپوکی استخوان قرار دارند، قبل از شروع عوارض، مورد ارزیابی قرار گیرند و در صورت مبتلا بودن ، اقدامات پیش گیرانه صورت گیرد.

بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است. خوشبختانه امروزه برای سنجش تراکم استخوان دستگاه های جدیدی ساخته شده که می تواند با دقت نسبتاً زیادی ، تراکم استخوانی و نسبت آن ، با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه گیری کنند. آزمایش سنجش تراکم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می کشد، همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و در طی آن دارویی مصرف نمی شود. این سنجش، پزشک را قادرمی سازد تا شدت پوکی استخوان را اندازه گیری کرده ودرنتیجه استحکام استخوان را بسنجد.

بنابراین بهترین روش پیشگیری ازپوکی استخوان وعوارض آن، رعایت رژیم غذایی مناسب، فعالیت ورزشی مناسب و دوری ازعوامل کمک کننده در افزایش پوکی استخوان ، مانند استعمال دخانیات (به ویژه تمام موارد ذکر شده تا قبل از سن 35 سالگی) و ارزیابی های لازم برای تعیین میزان تراکم استخوانی است.

جلوگیری از پدیده پوکی استخوان

می توان با روش های بسیار ساده ای خطر پوکی استخوان را کاهش داد:

· با اطلاع از وضعیت استخوان ها به ویژه در خانم ها دردوران نزدیک به یائسگی، به وسیله مشورت با پزشک، به کار بردن روش تشخیص مناسب و در صورت نیاز تجویز دارو های ویژه می توان از پیشرفت بیماری و عوارض حاصل از آن پیش گیری کرد.

·تغذیه مناسب ، از روشهای موثر برای پیش گیری پوکی استخوان است. غذای انسان باید محتوی پروتئین ، املاح کافی و ویتامین های لازم باشد، تا روند پوکی استخوان کندتر شود.

بهترین منبع کلسیم و پروتئین، شیر، پنیر، ماست و غذاهای دریایی به ویژه ماهی است.

کلسیم یکی از اجزای سازنده استخوان است وغذای روزانه هر فرد بالغ ، باید حداقل حاوی 1000 تا1200 میلی گرم کلسیم باشد. البته این مقدار در زنان باردار ، شیرده، یائسه ، افراد مسن و بچه ها بیشتر بوده و بین 1500تا2000 میلی گرم است . همان طور که گفته شد، فرآورده های لبنی مانند شیر، ماست، کشک، قره قوروت، پنیر از منابع مهم و بسیار خوب کلسیم اند . سایر منابع حاوی کلسیم عبارتند از: سبزیجات برگ سبز ، کلم پیچ، شلغم، هویج، پرتقال ، انگور، توت فرنگی، خرمالو، زیتون، جعفری، اسفناج، کرفس، کشمش، بادام، پسته، گردو، حبوبات و غذاهای دریایی مانند ماهی به ویژه ماهی تن، کیلکا و ساردین.

در زیر به مقادیر تقریبی کلسیم در بعضی از مواد ذکرشده اشاره می شود:

پوکی استخوان یکی از مهمترین عوارض کاهش مصرف کلسیم است و در صورت همراهی با عواملی مانند:کمبود ویتامینC، کمبود ویتامین D، درمان با استروئیدها (کورتون)، بی حرکتی و... برشدت آن افزوده می شود. پس بیاییم با رعایت نکات زیر حافظ سلامتی استخوان ها وجلو گیری از پوکی استخوان خود ، در سن میانسالی و پیری باشیم.

1. هم اکنون که مقدار نیاز روزانه کلسیم خود را می دانید، سعی کنید به میزان لازم از مواد حاوی کلسیم در روز استفاده کنید، تا دچار کمبود میزان کلسیم نشوید. این ذخیره سازی به ویژه در دهه دوم و سوم بسیار پر اهمیت است. در صورتی که نمی توانید مقدارلازم کلسیم را از فرآورده های غذایی طبیعی تهیه کنید ، برای جلوگیری از این بیماری نا خوشایند، سفارش می شود، به مصرف ترکیبات مکمل غذایی موجود در بازار بپردازید.

2. ویتامین D برای سلامتی استخوان ها وجذب کلسیم لازم وضروری است. بنابراین زمانی را در بیرون از منزل بگذرانید، تا آفتاب بتواند پوست را برای ساختن ویتامین Dتحریک کند.

3. به طور منظم ورزش کنید. استخوان های اطفال با ورزش کردن ، محکم می شوند و رشد طبیعی خواهند داشت. البته افراد بالغ نیز باید تحرک کافی داشته باشند. استراحت و عدم تحرک باعث تحلیل بافت استخوانی می شود. بهترین، مفید ترین و کم خرج ترین ورزش برای انسان های بالغ و به ویژه افراد مسن پیاده روی است. توجه داشته باشید که ورزش های تحمل وزن مثل پیاده روی نقش مهمی در رسوب کلسیم در استخوان ها دارند. ورزش هایی که فشار و تحمل استخوانی ندارند، کمتر از ورزش های تحمل وزن در این مسئله اثر مثبت دارند.

4. ازمصرف مواد افزایش دهنده  پوکی استخوان مانند سیگار ، قهوه  فراوان و ... خودداری کنید.

5. جایگزینی هورمون های زنانه ، در خانم های یائسه زیر نظر پزشک می تواند مانع پوکی استخوان زودرس شود.

درمان پوکی استخوان

اگر پس از سنجش تراکم استخوان، معلوم شد که مبتلا به پوکی استخوان هستید، با نظر پزشک خود می توانید تحت درمان های زیر قراربگیرید: درمان های متفاوتی هم اکنون برای پوکی استخوان وجود دارد که هر کدام با توجه به شرایط بیمار برای وی انجام می گیرد. از جمله تجویز ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامینD، تجویز ترکیبات فلوراید و دارو های کاهنده سرعت پوکی استخوان مانندEtidronale &Alendronale و... که تمام موارد ذکر شده بسیار پر خرج و گران هستند و تنها موارد اول یعنی کلسیم و ویتامینD قابل دسترس تر، کم هزینه تر و برای عموم قابل استفاده تراست.

در نهایت در نظر داشته باشید که تغذیه مناسب سرشار از کلسیم و پروتئین، فعالیت و دوری ازعدم تحرک و انجام ورزش های مناسب از زمان کودکی و نوجوانی، بهترین و کم خرج ترین توشه و روش پیشگیری برای جلوگیری از پوکی استخوان است.

توصیه طلایی

مصرف روزانه نیم لیتر شیر 50 درصد نیاز افراد بالغ به پروتئین و 100 درصد نیاز افراد به کلسیم را برآورده می کند.

دنیای حرفه و فن www.herfe-rszy.blogfa.com

منبع: روزنامه جام جم - مهريار ميرنيا