سلامت معلمان را جدی بگیریم

سلامت جسمي، روحي و رواني معلمان به عنوان كساني كه مربيان علمي و تربيتي آينده‌سازان جامعه هستند با پويايي، رشد و سلامت كل جامعه نسبت مستقيم دارد. اين پست را به همه معلمان دلسوز تقديم مي‌كنيم.

فشارهاي رواني جزو جدايي‌ناپذير حرفه تدريس است‌:

مسووليت حفظ نظم در كلاس متشكل از تعداد زيادي دانش‌آموز (بخصوص در سنين دبستان)‌، استرس ناشي از مهارت تجزيه و تحليل مواد درسي بخصوص براي تازه‌كاران در كنار عوامل ديگري مثل شرايط كاري بد ، ارزشيابي توسط ديگران، فشار زماني و دغدغه‌هاي تدريس اضافي يا شغل دوم مي‌تواند منجر به استرس‌هايي شود كه در سلامت معلم خلل وارد مي‌كند و موجب نارضايتي شغلي در وي مي‌شود.

براي كاهش فشارهاي رواني و استرس، سعي كنيد بيشتر از منطق خود براي تصميم‌گيري بهره بگيريد.

راجع به استرس و فشارهاي كاري خود با همكاراني كه به آنها اعتماد  داريد صحبت كنيد. بخشي از وقت روزانه خود را به كارهايي كه از آن لذت مي‌بريد مانند نقاشي، موسيقي، گردش و ... اختصاص دهيد. سعي كند براي رسيدن به محل كارتان دقايقي پياده روي كنيد.

يك الگوي غذايي منظم شامل 3 وعده غذايي؛ صبحانه، ناهار و شام و همين‌طور غذاهاي غني از كلسيم و پرفيبر به كاهش استرس‌هاي روحي شما كمك مي‌كند. معاشرت با افراد منفي‌باف و كسل را كمتر كنيد و با افراد خوش‌طبع و مثبت‌‌انديش و با روحيه كه به شما خنده را هديه مي‌كنند بيشتر رابطه برقرار كنيد.

كاركردن با گچ و تخته سياه ، معلمان را تهديد مي‌كند: گچ و تخته سياه از جمله عواملي هستند كه معلم به مدت طولاني در طي روز با آنها سروكار داشته و تهديد جدي براي سلامت وي محسوب مي‌شود. كاركردن با گچ باعث ايجاد مشكلات پوستي، ايجاد التهاب و اگزما و خشكي پوست و حتي ايجاد آلرژي (حساسيت)‌ مي‌شود.

استفاده از دستكش‌هاي نخي هنگام كار با گچ تا حدود زيادي اين مشكل را برطرف مي‌كند، اما مشكلات ناشي از تنفس گرد وغبار گچ مساله‌اي است كه منجر به ناراحتي‌هاي تنفسي مي‌شود كه براي حل اين مشكل امروزه در بسياري از مدارس از تخته سفيد و ماژيك استفاده مي‌شود. اما به دليل آن‌كه اينها هم از مواد شيميايي تشكيل شده‌‌اند، استفاده از دستكش و شستشوي مداوم دست‌ها را مي‌طلبد.

بيماري‌هاي جسمي ديگر نيز در كمين معلمان هستند:

شغل تدريس ايجاب مي‌كند معلمان ساعات طولاني از روز را ايستاده باشند. ايستادن‌هاي طولاني مدت روي پا، سبب ايجاد مشكلات مفصل زانو و ايجاد رگ‌هاي واريسي پا مي‌شود. انجام حركات ورزشي براي تقويت زانو براي آنها ريسك ابتلا به بيماري‌هاي ناشي از ايستادن‌هاي طولاني را كاهش مي‌‌دهد.   منبع: جام جم، دکتر کیوان رضوانی

کاهش استرس در معلم ها

استخدام معلم های حق التدریس، کمبود فضای آموزشی، کمبود نیروی انسانی، سلامت دانش آموزان، مشکلات مالی، استاندارد نبودن ساختمان مدارس،همه از موضوعاتی است که در خبرها زیاد به چشم می خورد، اما به سلامت معلم ها و سختی کارشان کمتر توجه می شود.

شاید تصور کنید معلمی شغل آسانی است. ساعت های کاری کم، تعطیلات زیاد، نداشتن ارباب رجوع، کار کردن با بچه ها همه باعث شده این شغل به نظر آسان بیاید، اما برخی بررسی ها نشان داده است معلمی و تدریس یکی از شغل های پُراسترس است. اما آیا واقعاً معلم ها استرس بیشتری نسبت به شغل های دیگر دارند؟

هر معلمی از استرس شکایت نمی کند، اما بررسی ها نشان داده است که تدریس از مشاغلی است که می تواند خیلی پُراسترس باشد. حتی در بررسی تعیین سطح استرس مشاغل که توسط اداره ایمنی و بهداشت کشور انگلستان انجام شد، معلمی در راس مشاغل پُراسترس قرار گرفت. نتایج یک نظرسنجی که سال 2000 انجام شد نیز نشان داد 5/41 درصد معلم ها خودشان را در معرض استرس بالا می دانند، در حالی که 5/58 درصد معتقدند شغل کم استرسی دارند. نتایج یک مطالعه دیگر که در سال 1999 انجام شد هم نشان داد، 36 درصد معلم ها تاثیرات استرس را همیشه یا بیشتر مواقع در زندگی شان احساس می کنند.

استرس تدریس

آن چیزی که این شغل را سخت و پراسترس می کند، خودِ کار نیست، اتفافاً این شغل، شغل لذت بخشی است، اما شرایط است که کار را مشکل می کند. کری کوپر، متخصص بهداشت و روانشناسی سازمانی و عضو گروه علم و تکنولوژی دانشگاه منچستر این شغل را به بمبی در دست یک فرمانده ارتش تشبیه می کند. به عقیده او معلمی به خودی خود استرس زا نیست، اما شرایط خاص مانند تغییرات مداوم سیستم آموزشی،تغییر نیازهای آموزشی، ساعات کار طولانی و حقوق کم، زمینه ی بروز استرس را فراهم می کنند.

کار در تعطیلات

کارمندهایی که ساعات کاری شان بیشتر است و برای گرفتن یک روز یا حتی چند ساعت مرخصی باید کلی انتظار بکشند و مراحل اداری را طی کنند شاید، به نظرشان بیاید که معلم ها خیلی تعطیلی دارند. هر چند، ساعت کار معلم ها نسبت به خیلی از مشاغل اداری کمتر است، اما معلم ها ساعات زیادی از بعد از ظهر و حتی تعطیلات آخر هفته را صرف تهیه شرح درس و تنظیم برنامه های درسی می کنند.

بررسی ها نشان داده است 95 درصد معلم ها در تعطیلات کار می کنند. 15 تا 18 درصد قبل از ساعات کار، 9 تا 11 درصد در تعطیلات آخر هفته و 2 درصد در زمان کار برای تدریس برنامه ریزی می کنند. 31 درصد معلم ها برنامه ریزی درسی را فشار اضافه ای می دانند و 14 درصد معتقدند زمان بیشتری برای این کار لازم است. این ساعات کار خارج از مدرسه گاهی به 100 تا 300 ساعت در سال می رسد.

مرکز مطالعات کار انگلستان با بررسی فشار کاری معلم های بیش از 100 مدرسه متوجه شد، معلم ها در طول هر ترم، هفته ای 50 تا 60 ساعت کار می کنند. با اضافه کردن تعطیلات و کم کردن ساعات کاری به 35 ساعت در هفته و نظر سنجی مجدد، بیش از 60 درصد معلم ها گفتند فشار کاری شان تغییر نکرده است و 37 درصد هم معتقد بودند، فشار کاری شان بیشتر از قبل شده است.

مشکلات کاری بیشتر

در انگلستان مرکزی به نام مرکز حمایت و مشاوره معلمان وجود دارد که 24 ساعته، آماده ی پاسخگویی به مشکلات آن هاست. این مرکز سال گذشته، 12 هزار و 500 تماس در خصوص مشکلات کوچک و بزرگ شغلی یا خانوادگی معلم ها دریافت کرده است.

از این تعداد تماس، دو سوم مربوط به مشکلات کاری بوده است. این در حالی است که در مراکز خصوصی، یک سوم موارد مربوط به مشکلات شغلی است. همچنین این مرکز اعلام کرده است 27 درصد تماس ها مربوط به استرس، اضطراب و افسردگی، 14 درصد تضاد با مدیر و همکاران، 9 درصد فشار کار و تغییرات زیاد، 9 درصد عدم اطمینان به کارایی و 5 درصد مربوط به مشکلات خانوادگی بوده است.

چه چیزی باعث استرس معلم ها می شود؟

در بیشتر مواقع استرس معلم ها با استرس سایر افراد تفاوت چندانی ندارد. مانند هر شغل دیگری، معلم ها اگر احساس کنند نمی توانند خودشان را با فشار کاری و وظایفی که به عهده شان گذاشته شده هماهنگ کنند دچار استرس می شوند.

اما همان طور که قبلاً اشاره کردیم بعضی بررسی ها نشان داده است استرس تدریس بیشتر از شغل های دیگر است. گاهی معلم ها برای برنامه ریزی درسی، هفته ای 50 تا 60 ساعت در خانه کار می کنند. این کار در طولانی مدت تاثیرات نامطلوبی دارد و باعث استرس، اضطراب، بیماری و مشکلات جسمی می شود.

مرکز ملی معلمین انگلستان ساعت کار زیاد، فشار کار زیاد، بازرسی مدارس، کمبود نیروی انسانی، ضعف مدیریت، رفتار بر شاگردان، تشریفات اداری، بالا نبودن جایگاه شغلی و مورد انتقاد قرار گرفتن از سوی مسوولان و رسانه ها را از عوامل ایجاد استرس در معلم ها اعلام کرده است.

در یک نظرسنجی معلم ها، نبود فضای مناسب و زمان کافی برای استراحت، تدریس خصوصی در ساعات بعد از ظهر و تعطیلات آخر هفته، کمبود لوازم و تجهیزات مدرسه را از عوامل استرس و ایجاد ناراحتی دانسته اند.

گاهی رفتار شاگردان و والدین آنها هم می تواند باعث استرس شود. وقتی معلمی توسط یکی از دانش آموزان در مقابل 30 نفر دانش آموز تحقیر شود و به تمسخر گرفته شود، فشار زیادی به او وارد می شود. متاسفانه گاهی وقت ها رفتار برخی والدین هم توهین آمیز و ناراحت کننده است.

نتایج یک مطالعه و نظرسنجی از 3400 معلم در 200 مدرسه نشان داد، 50 درصد معلم ها تظاهر به شادی در شرایط پراسترس، 40 درصد پیش نرفتن طبق برنامه، 32 درصد نبود فضای مناسب، 23 درصد سر و صدا و 20 درصد عدم امکان استفاده از تکنولوژی روز و نبود امکان استفاده از کامپیوتر به مقدار کافی را علت استرس و فشار کاری زیاد می دانند.

چه باید کرد؟

کم کردن وظایف اضافی مانند سرپرستی اردوها و کارهای گروهی که دیگران هم می توانند آن را انجام دهند، استفاده بیشتر و کمک گرفتن از سایر کارکنان مدرسه، استفاده از تکنولوژی برای کاهش فشارهای کاری و آزادی عمل در تغییر ساعات مدرسه برای بیشتر شدن کارایی، استفاده از سیستم تشویق و پاداش، بالا بردن جایگاه اجتماعی و ارایه خدمات حمایتی به معلم ها می تواند در کاهش استرس آن ها موثر باشد.

استفاده از تکنولوژی و امکان استفاده از شبکه های کامپیوتری و اینترنت در مدارس یکی از اقدامات موثر در بالا بردن کیفیت تدریس و کاهش فشار کار معلم هاست. محدود شدن کارهایی مانند کپی گرفتن، بردن و آوردن جزوات از مدرسه به خانه و از خانه به مدرسه، امکان استفاده از تجربه معلم های دیگر و افزایش خلاقیت از مزایای این روش است.

برای استفاده بهتر لازم است به ازای هر 7 تا 11 دانش آموز، یک کامپیوتر با امکان اتصال به شبکه اینترنت در نظر گرفته شود.

معلم ها چطور می توانند به خودشان کمک کنند؟

تجربه نشان داده است ظرفیت آدم ها در برابر استرس یکسان نیست، بعضی ها بهتر از پس شرایط پراسترس بر می آیند. به هر حال اولین کاری که هنگام استرس می تواند به شما کمک کند این است که با کسی درباره ی آن صحبت کنید. مشکل تان را با مدیر یا مشاور مدرسه، همکاران، مراکز حمایت و مشاوره در میان بگذارید.

مدیریت استرس مهارتی است که هر معلمی باید آن را یاد بگیرد. با مطالعه آزاد و شرکت در کارگاه های عملی، این مهارت را یاد بگیرید.

9 توصیه به معلم ها

* از همان ابتدا عوامل ایجاد کننده استرس را شناسایی کنید. منتظر نمانید تا مشکلات زیاد شود و دچار بحران شوید.

* بعضی معلم ها عادت کرده اند که همیشه بگویند، بله. مهارت "نه" گفتن را یاد بگیرید و هر وقت لازم است از "نه" استفاده کنید.

* برای تدریس خوب به جز معلم، چیزهایی دیگری هم لازم است. از خودتان توقع زیادی نداشته باشید.

* کافئین، سیگار و داروهای خواب آور به شما  کمک نمی کند. مراقب باشید در مصرف شان زیاده روی نکنید.

* ورزش را فراموش نکنید. ورزش یکی از سالم ترین و بهترین راه های دفع استرس است.

* محیط سالم و بهداشتی در سلامت شما موثر است. نسبت به شرایط محیط مدرسه احساس مسئولیت کنید و در کارهایی که به بهتر شدن محیط مدرسه کمک می کند مشارکت کنید.

* وقتی را برای استراحت در نظر بگیرید. استراحت و اوقات فراغت، بخش لازم و ضروری یک زندگی سالم است.

* موفقیت های تان را در معرض دید قرار دهید. نشان دادن و مطرح کردن موفقیت های شما علاوه بر ایجاد انگیزه در خودتان برای دیگران هم مفید خواهد بود.

* هر وقت احساس کردید به کمک بیشتری نیاز دارید، از مشاور کمک بگیرید.

فرزانه فولادبند

هفته نامه سلامت 

دنیای حرفه و فن www.herfe-rszy.com

منابع: سایت تبیان، جام جم